Իմ ընտանեկան տոհմածառում շատ հետաքրքիր, ուժեղ մարդիք կան: Իմ հայրիկի պապիկը՝ #Ղալամքար պապը, համաշխարային պատերազմի մասնակից է եղել ու 9 տարի տուն չի եկել. հետո ծովերում թափառելով՝ Բեռլինից վերջապես գալիս է ու հետո ծնվում է իմ Վաչիկ պապիկն ու իր քույրիկ-եղբայրները: Լալա տատիկիս եղբայրը նույպես շատ ուժեղ, քաջ կռվող Սամվելն է, ով մասնակցել է Ղարաբաղյան կռվին: Դրանից հետո իրեն ասում են #Ադմիրալ_Սամվել: Ես ու նրա թոռնիկ Սամվելը իրար հետ ընկերություն ենք անում: Սուսո տատիկիս կողմից շատ հետաքրքիր պապ կա, ով մեր <<Սասուցի Դավիթ>> էպոսասածներից մեկն է՝ #Մանուկ_Թորոյան և էպոսագրքում կա ինքը: Իսկ Աբրահամ (նրան ես Աբա եմ ասում) պապիկիս քեռին գրող #Մուշեղ_Գալշոյանն է, ով շատ գրքեր է գրել Սասունից էկած բոլոր մարդկանց մասին: Նրա գրքերից ես շատ եմ տեսել Աբայի տանը, ուրիշների տանը և մի հատ էլ մեր տանը կա՝ Մամփրե Արքան:

Ստորև տեղադրում եմ Մ․Գալշոյանից մի հատված <<Մամփրե արքայից>>/բարբառով/

«Մարաթուկ վկա, սուրբ Մաշտոցի գրերն սովորելու Մամփրեի օրն ու ժամանակը նոր-նոր տեղ է հասե»։

-Չէ, ձգուկ, սուրբ Մաշտոցի գրերն հարկ է որ գրվեն կարմիրով։ Ասա ինչո՞ւ, քանզի սուրբ Մաշտոցը գրերն իր սրտից է հանել ի լույս։

— Լռությո՛ւն։

— Համբերե զիմ խոսքն ավարտիմ, ձգուկ, համբերե։ Ուրեմ, սուրբ Մաշտոցի գրեր կարմիր են, քանզի թրծվել են արդար Արեգակով։ Եվ կարմիր են, քանզի սրբազան կռիվների են մասնակից եղել: Իմացա՞ր։

— Ուսուցիչը ե՞ս եմ, թե դու։ Դե գրիր մեծատառ Ա։ Հո չե՞ս մոռացել։

— Չէ, ձգուկ, չէ, մոռանալու բան չէ. ջուխտակ առվակ կողք-կողքի սարից կիջվարեն-կթափվեն պստիկ առվակի մեջ, ու առվակներն ավելի կլցվեն ու ավելի կբարձրանան ու աջակողմյան առվակից պստիկ մեկ առվակ ճոթ կտա դեպ աջ ու քչիկ կերթա ու էլի կդառնա իջվար։ Էս քեզ մեծտառ Ա։ Պատկերն իմ աչաց դեմն է, հըմը…

— Էլ ի՞նչ հըմը, գրիր։

— Մի զարկե, ձգուկ, համբերե, համբերե, քու դալար թևերն են իմ ուսերին, համբերե։

— Ոչ մի համբերել, վատ եմ նշանակում։

— Կխնդրեմ համբերես, ձգուկ, կգրեմ։ Կգրեմ, ձգուկ, հըմը մատիտն է փոքրիկ։ Մատիտն է փոքրիկ, ու իմ մատներն էս պստիկ-պստլիկ մատիտ չեն բռնի։ Քու հորն ասա, թող մեծ ու հաստ մատիտ բերի։ Մեծ ու հաստ ու կարմիր։

— Հիմա գրո՞ւմ ես, թե՞ վատ նշանակեմ։

— Կգրեմ, ձգուկ, կգրեմ։— Եվ Մամփրեն նորից ու երկար թքոտում է մատիտը և, կուրծքն ի վար մեկնված հատակին, լարված սկսում է։— Ըըը՜… էսպես…

— Շատ մի երկարիր։

— Թող երկար էղնի, ձգուկ, մեծտառ է։ Մեծատառ է ու… ու առուն ինչքան երկար, էնքան աղեկ ու էնքան գեղեցիկ ու բարին մեծ։ Աայ՜յ, էսպես։

— Լավ։ Երեք եմ նշանակում։ Կկրկնես, կարգին կսովորես մինչև գամ։ Զանգը տրված է։

Եվ թոռնուհին զանգուլակը ծլնգացնում է պապի գլխին, իսկ Մամփրեն տնքալով ոտքի է ելնում։

Յա՜… Հարևանը, ժպիտը դեմքին, անկյունում նստած է։ Ե՞րբ է հայտնվել: Ինչո՞ւ է եկել և ինչ է ուզում։

— Գրասենյակ չերթա՞նք, Մամփրե։

— Չէ, ջանմ… Գրասենյակ։

/հատված/

— Համբերե,— հերսոտեց Մամփրեն և թոռանը պինդ սեղմեց ծնկների արանքը։— Այբուբենը ես կսովորեցնեմ իմ ձգուկին։

---

Ա՜յբ, բե՜ն, գի՜մ,
Ե՛լ, Հովակիմ,
Դա՜, ե՜չ, զա՜,
Լծիր եզան։

Վարժապետ Տեր Հարությունը արտասանում էր, և իրենք խմբով կրկնում էին։ Տեր Հարությունը հայոց տառերն էր ասեղնագործում ճերմակ պաստառին, հետն էլ արտասանում այբուբենը, և իրենք խմբով կրկնում էին—

Է՜, ը՜թ, թո՜,
Վե՛ր կաց, Թաթո,
Ժե՜, ինի՜, լյո՜ւն,
Կապիր քո շուն։

Տեր Հարությունը մեծ ու ճերմակ պաստառը կախել էր Տիրամոր նկարի կողքին և վառ կարմիրով հյուսում էր տառերը։ Հայոց տառերը կարմիր են, բացատրում էր Տեր Հարությունը, քանզի սուրբ Մաշտոցը իր սրտից է հանել ի լույս։ Եվ կարմիր են, քանզի թրծվել են արդար Արեգակով։ Եվ կարմիր են, քանզի սրբազան կռիվների են մասնակից եղել: Եվ ասեղնագործում էր հանդարտիկ, հեռվից ու մոտիկից ուշադիր զննելով, երբեմն այնպես վերացած, որ իրենց թվում էր, թե հայոց տառերը նոր-նոր հորինվում են, և Տեր Հարությունն է ստեղծողը։ Օրը՝ մեկ տառ։ Եվ օրեր շարունակ իրենք կրկնում, հա կրկնում ու սերտում էին այբուբենը—

Խե՜, ծա՜, կե՜ն,
Ո՞ւր է Հակեն։
Հո՜, ձա, ղա՜տ,
Միհրան, Միհրդատ։
Ճե՜ն, մե՜ն, հի՜,
Կգանք հիմի։

Գյուղում բոլորը գիտեին, որ Տեր Հարությունը ճերմակ պաստառին կարմիր տառեր է ասեղնագործում և, որպես թե ի հիշատակ մշեցի այն ուսուցչի, որին սուլթանը, ասում են, կախաղան է հանել։ Մահապարտ այդ ուսուցիչն է հայոց այբուբենր հանգավորել այսպես,— Ա՜յբ, բե՜մ, գի՜մ, Ե՛լ Հովակիմ,— ներդաշնակել այնպես, որ երեխաները շուտ սովորեն այբուբենը և բոլորովին չմոռանան —

Նո՜ւ, շա՜, ո՜,
Պրծի, Շավո,
Չա՜, պե՜, ջե՜,
Ուշ է, Վաչե:

Հին ժամանակներում , երբ դեռ չկային թղթեր, մարդիկ գրում էին տարբեր միջոցներով։ Հայերը հիմնականում գրում էին կենդանու կաշվի վրա, որը ստանում էին, երբ մորթւմ էին կենդանուն, քերթում կաշին, հանում, մշակում այն և վրան գրում։ Դրա պատճառով այդ գրողների անվանում էին քերթողներ, իսկ այդ ժամանակվա ամենամեծ գրողին անվանում էին քերթողահայր Մովսես Խորենացի։ Շատ այլ ազգեր զարմանում էին, որ անգամ հաց չեղած տարում հայերը մորթում էին կենդանիներին, գիրք գրելու համար։ Բայց հայերից մի իմաստուն մարդ պատասխանում է, որ առանց հացի մարդու մարմինը կմահանա, իսկ առանց գրքի՝ հոգին․ Իսկ աշխարհի ամենակարևոր բանը մարդու հոգին է, այն պետք է միշտ կուշտ ու հարուստ պահել։

Մեսրոպ Մաշտոց
Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչու են 5-րդ դարը անվանում Ոսկեդար։
   այդ դարում գրվել են հայոց տառերը և ընդունվել է քրիստոնեությունը։
   
2. Ձեր կարծիքով ՝ ինչո՞ւ է ժողովրդի անհրաժեշտ սեփական գիր ունենալ։
   Որպեսզի որևէ ազգ դառնա առանձին պետություն, չձուլվի այլ ազգերին, անհրաժեշտ է, որ ունենա իր լեզուն, իր գիրը։
   
3. Շարունակե՛ք հետևյալ միտքը․
   Մեսրոպ Մաշտոցի կատարած գործն անգնահատելի է, քանի որ․․․․նա փրկեց հայերին ձուլվելուց այլ ազգերին, ոչնչանալուց որպես պետություն և ստեղծեց գրեր, դրա շնորհիվ թարգմանություններ սկսվեցին, ազգը սկսեց զարգանալ և ճանաչել այլ գիտություններ, որոնք մինչ այդ հունարեն էին և այլ լեզուներով ու ոչ հասանելի շատերին։ Մեսրոպ Մաշտոցի և իր թիմի շնորհիվ, որի անդամներն էին Սահակ Պարթևը, Կորյունը, Վռամշապուհ արքան, սկսեցին եկեղեցին երում դասավանդել հայերեն։ Այս ամբողջը անգնահատելի գործ է։

Ավստրալիան միակ մայրցամաքն է, որի ողջ տարածքը պատկանում է մեկ պետության։ Այստեղ են բնակվում պարկավորները՝ կաթնասունները, որոնք իրենց ձագուկներին պահում են փորի վրայի պարկում։ Թռչուններից ամենամեծը էմու ջայլամն է, ամենագեղեցիկը՝ դրախտահավը։ Ավստրալիայի արևելյան ափի երկայնքով ձգվող Մեծ արգելախութն աշխարհի ամենամեծ կորալյան խութն է։

Այս տարածաշրջանը ներառում է Ավստիալիան, Նոր Զելանդիան, Պապուա Նոր Գվինեան և հազարավոր կղզիներ, որոնք ձգվում են Խաղաղ օվկիանոսում: Սա աշխարհի ամենանոսր բնակեցված շրջաններից է: Որոշ երկրներ կազմված են հարյուրավոր կղզիներից:

 Զարմանալի փաստեր

Ամբողջ տարածքը պատկանում է 1 պետության:

Մեծ արգելախութը աշխարհի ամենամեծ կորալյան խութն է:

Ուլուրուն ամենամեծ մերկ ժայռաբեկորն է:

Պապուա Նոր Գվինեայում ապրում են 700 ցեղեր:Ա

Բնիկներն Ավստրալիա են եկել 40.000 տարի առաջ:

Спиши, вставляя пропущенные буквы. Найди для каждой группы слов проверочное слово.

Письмо, писатель, расписание, записал-писать
Стрелок, выстрел, стрельба, стрелял- стрела
Медок, медовый, медуница, медочек- Мед
Слова, словечко, словарь-слов

Вставь недостающие согласные.

Лесьница, чувствовать, солнце, здравствуй, тросьник, звёздный.

Вставь твёрдый или мягкий знак.

Объедки, подъём, осенью, отъезд, съедобный, деревья, объём, ульи, ночью, объяснение, объятия,
соловьи, съёмка, подъезд, ружьё.

Вопросы для обсуждения в классе

1) Как проверить безударный гласный в корне слова?
2) Какие звонкие и глухие согласные ты знаешь? С какими правилами они связаны?
3) Приведи примеры парных согласных в середине слова.
4) Как переносятся слова с двой ными согласными?
5) Как проверять слова, в которых встречается несколько согласных, а какой-либо звук при произношении исчезает (солнце, звёздный)?
6) Как пишутся сложные слова?
7) Как пишутся слова женского и мужского рода с шипящим на конце?
8) Когда пишется в словах разделительный твёрдый знак?
9) Как различить приставку и предлог?

Հավը խոսեց երեք բերան.
—Էյ քնածնե՜ր, ծուղրուղո՜ւ,
Բացվեց կարմիր աղոթարան,
Ժամանակ է զարթելու։

Խավարն անցավ գիշերային,
Հեռու մեզնից ու փարատ,
Աշխարհ լցվեց լուսն ու բարին,
Լուսն ու բարին անարատ։

Գյուղում աղմուկ, գյուղում խնդում,
Օրը պայծառ, բուրավետ,
Ժիր մըշակի երգը հանդում
Զրընգում է գործի հետ։

Առաջադրանքներ

• Սևացրած արտահայտությունները գրեք ձեր բառերով։
  Հավը խոսեց երեք բերան․
  հավն արդեն երրորդ անգամ տեղեկացնում է որ զարթնեն։
  
  Խավարն անցավ գիշերային,
  Առավոտը բացվեց
  
  Աշխարհ լցվեց լուսն ու բարին,
  Աշխարհը արևով լցվեց,
  
  Ժիր մըշակի երգը հանդում
  Աշխույժ աշխատողի երգը հանդերում լսվեց
  
• Բանաստեղծությունից դուրս գրեք երկվանկանի 5 բառ /վանկերը հաշվեք բառերի ուղիղ ձևերից/։
  խո-սեց, բե-րան, աղ-մուկ, պայ-ծառ, փա-րատ
  
• Փորձեք ձեր բառերով նկարագրել գյուղի լուսաբացը։
  Երբ մութը ցրվեց, բացվեց բարի առավոտվա լույսը արև շողերի հետ, աքաղաղի կանչից բոլորն արթնացան ու անցան իրենց գործին՝ երգով ու խաղով։
  
• Ինչո՞վ է գյուղի լուսաբացը տարբերվում քաղաքի լուսաբացից։
  Քաղաքում արթնանում են զարթուցիչի երեք զանգից, իսկ գյուղում՝ աքլորի երեք կանչից։
  
• Օրվա ո՞ր ժաման եք ավելի շատ սիրում, պատճառաբանեք ձեր պատասխանը։
  Առավոտվա ժամը, քանի որ առջևում դեռ լիքը ժամեր կան ինչ որ բան անելու
  
• Բանաստեղծության մեջ հանդիպող այս բառերի հականիշները գրեք՝ 
  քնած-արթուն, բացվել-փակվել, խավար-լույս, լցնել-դատարկել, բարի-չար, աղմուկ-լռություն, պայծառ-մռայլ։